Eth ors 2 : 10 questions sus eth ors

Quan discutam sus eth problema deth ors, sovent que'ns mancan argument entà contrar eths deths opposants. Aquestes qu'an hèra arguments sovent faus. Que'vs propausi quauq'uns que son esficacs.

- Perqué protegir eth ors ? Eth ors a que serveish ?

Eth ors qu'ei un simbòl deras Pireneas ath niveu naturau e tanben culturau.
Eth ors qu'appartie ath patrimoni historica e culturau.
Qu'ei un indicator dera santat des meilòc naturau deras Pirineas. Qu'a era sua plaça en eth ecosystema dera montanha com tots eths autres animaus.

- Que minga eth ors ?

* 50 % vegetaus, ierbas, 30 % fruts petits, 8 % insectes, 12 % animaus

Eths ors slovenas tanben 75 a 80 % vegetaus.

- Eth ors un danger tà eth omi ?

Eth ors, maugrat era sua talha, qu'ei rarament dangeros entath omi :
* hèra discrèt e nocturna, eth contact dab omis que son raras
* placida e pauruc qu'ataca sonque en occasions raras
desempush eth debut deth segle 20 que contan mens de 10 atacas conegudas dens eras Pyreneas e shens nhafra.

Eth contacte fisica qu'ei hèra rara, tanben dab fumèlas en tot protegir eths lors petits

Que cau brembar-se qu'eths cèrvis, sanglars, vipèras, vèspas, abelhas...e sustot cans provòcan numerós nhafrats e morts.



- Eth ors, un dangèr entath pastoralisme ?

Eths damnatges deths ors representa 0.03 % deths tropeths. Aquestes domaus que's hornen aths problemas deth pastoralisma actuau (malaudias, accidents, eras pertas devuts aths cans,epidemias...), cajuda deths arrevengut, necessitat dera pluri-activitat,...
Eth ors n'ei pas, de segur, eth problema principau.


- Ua cohabitacion deth pastoralisme dab eth ors ?

Era cohabitacion qu'ei possible. Que coneishem exemples de cohabitacion en Italia (Abruzzes, en Spanha (Monts cantabricòs), en Jugoslavia, en Romania, en Slovaquia, en Slovania,....
En aqueths dus darrers pais que i a sus ua superficia tan grana coma eras Pirineas mes de 1000 ors e tanben eslhevaires.
Que cohabitan tanben dab eths lops...

- Eth ors que pod ajudar eth pastoralisma ?

E òc !
Eras mesuras que accompanhan eth programma ors que permeten de melhorar eth tribalh deths eslevaires : ajudas entà emplegar aulhèrs, construccion o reparacion deras cabanas, heliportatges, cans de proteccion, valòrisacion commerciala e toristica...

Qu'ei de dòu, qu'eths eslevaires arrefusan tots o partit d'aqueras mesuras. Que's senten "collaborators"...

- Eth ors còsta car ?

Eth programme ors que còsta de cap a 1 million d'euros.
66 % qu'ei utilisat entàth pastoralisma (veger dessus. Que n'i a pas sonque 7 personnas que tribalhan sus eth dossièr (shens comptar eths aulhèrs).

Un an de proteccion deth ors (0.02 € per françes) qu'ei eth còst d'amenagement d'un Punt redon o 8 km d'autorouta !
Que cau brembar-se qu'ei budget dera PAC enta era França qu'ei de 27 milliards d'euros per an !!!

Eth ors que còste 0.04 € per actiu françes.



- Eths deras Pireneas non volen pas deth ors ?

Dab eth sondatge realisat en 2003 per l'IFOP entà eth ADET, Pais deth Ors e eth WWF, 86 % deths montanhòls pirenencs que consideran qu'et ors hé partida deth patrimoni.

58 % que son favorables ta eth renforcament de populacion.


- Tots eths aulhèrs que son opposats ath ors ?

Que i a ua majoritat q'aulhèrs e eslevaires opposats e sovent de faiçon hèra hòrta aths ors.
Mes que coneishem quauqu'uns qu'acceptan era sua presencia e eths sues damatges.
D'autes que son conscients qu'eth ors n'ei pas eth principau problema deth pastoralisma e que comprenen qu'eras ajudas que son ua chança.
Malhurosament que prefieran sovent cara-se enta non pas arriscar tornas o venjanças deths vesins.

Ua associacion qu'exista tanpauc : era association enta era cohabitacion pastorale (ACP).

Castanhas 3

Entà transformar eras castanhas que cau eishuga-las. Qu'utilisi ua metoda utilisada de faiçon tradiconau dens eras Cevennas o en Còrsa : eras castanhas sont hicadas sus ua cleda. Un poèla de lenha deths berois que cauha nueit e dia pendent 3 setmanas.

Apres que pòdi las pelar dab eth pisaire e eth ventaire. Eras castanhas peladas que serveihen a her eths mié products :

haria de castanha
confitura
castanhas ath naturau
còca aras castanhas e chocolat







Eth rolegui fabricacion maison

eth tribalh dera castanha 2

Qu'ei quasi acabat de castanhar aquera annada. Uei dab era neu qu'ei drin de temps entà seguir era presentacion deth tribalh deras castanhas.




Qu'amassi eras castanhas dab hialats hicats en seteme.
Que cau eishartigar hèra plan entà non pas arrueinar eths hialats quan los tiran.



Qu'ei investit tanben dens un desperrocader (une ébogueuse). Aquèra maquina permet de desperrocar, (tirar eths peròcs deras castanhas). Que tria tanban eras huelhas e arrams petits.
Ua bona annada, un òmi sol que pòt amassar en ua jornada mes de 200 kg de castanhas dab eths hialats hicats ath sòu (mes d'aquo quan son hicats ligats a un metre deth sòu).
Aquèth an, que i a pòc de castanhas e sustot era huelha qu'a cajuda hèra doriva : quan recolti 125 kg que sòi content. Si coneishetz un paisan que non se planh pas....




Dab eth desperrocader, que podi calibrar eths fruts ara fin de jornada. Que cau sonque cambiar de clèda.
Qu'ei besonh de 3 calibras :
- eras beras entà vener sus eths marcats de pais o entà eth marcat de gros.
- eras mejanas entà her grilhar sus eras hèiras
- eras petitas entà eishugar tà era transformacion

Aquèra maquina qu'esto inventada per un paisan deras Cevennas. Tot eths sues vesins qu'an volevan ua, donc a commençat a la fabricar pendant eth ivern. Adara que produit ua trentena de desperrocader per an (Canepa Segade 30 Malons)

hesta dera castanha

HESTA DERA CASTAGNA


DIMANCHE 9 NOVEMBRE 2008

Lesponne 12 à 18 h

. Repas campagnard à midi (garbure à la châtaigne, fromage, dessert…) 11 €

. Repas enfant 5 €

. Exposition sur les plantes médicinales à Lesponne
(synthèse de l’étude enthnobotanique de Laetitia Balès, CBP, CPIE)

. Animations pour les enfants (coin jeux, coin lecture, balade à dos d’ânes…)

. châtaignes grillées, crêpes à la châtaigne

. Petit marché paysan et gourmand (possibilité de repas)

Animation musicale et danses : les danseurs des 2 ponts


Infos, inscription repas : Ronan 05.62.91.68.39 H d. R





Aquera hesta qu'ei tostemps un succes. Que l'ei hicada en plaça era purmera annada dab un amic e shens mejan. Desempush aqueth temps qu'ei preparada dab era ajuda de numeros gents deth vilatge (hèra de vielha sustot).
Si voletz parlar gascon, que'vs cau inscriver.

eth tribalh dera castanha

Com cada annada qu'ei començat eth tribalh dera castanha.

Que comenci per netejar eras castanheras entà hicar eths hialats.

Eth ors : assajada sus eras rasons dera colèra

Era annada passada, a nosta, quan encontram quauqu'arrès avant de's díser quin te va ?, tostemps era madeisha frasa dab un aire chepicós : As vist eth ors ?
Si ne l'avèvam pas vist, tostem era paur : lhèu que va tornar...
Que cau díser, que per nosta, eth darrèrs qu'estó tuat bèth temps a (1923), alavetz arrés non coneish aquera bèstia mitica. Non coneishen pas aquera bèstia e sustot que n'an paur. Aras velhadas que’s contava istorias esglasiantas : aulhèr atacat tot era nueit per un ors, caçadors perseguits, mainats gahats e tanben hemnas forçadas…
Que i a tanben un sentiment dab era paur : eth ors qu'esmiragla per era sua fòrça, era sua intelligéncia...
Qu'ei un mesclat de repulsion e atraccion hèra complicat.

Mes tot aquerò n'explica pas era colèra grana qu'avem observat eths ans passats. Aquera malícia que's tròba essenciaument en eth monda paisan. En montanha sustot aqueste monde qu'ei desvariat, desemparat. Era majoritat deths paisans (eslhevaires) que son doble actius. Qu'an un aute tribalh, sovent dens era administracion pr'amor qu'era espleitacion ei tròp petita enta vivèr. E n'ei pas ua causida personau. Si podevan que serèn unicament aulhèrs.
Aquera insatisfaccion, eth tribalh dur e important (nada vacanças...) e per còps manca de moneda (e tanben que i a nombrós vielhs celibataris) explique eths sentiments deth monda dera montanha. Tanben eth sentiment qu'eth país cambia qu'ei important.
Eth gasts deths ors que son flacs (100 a 150 aulhas minjadas per ans). Que i a detzenas de milers de bestiàs tuadas par cans, perigle, malaudias..
Eth impacte economic deths ors qu'ei quasi insignificant (eras oelhas que son pagadas mes car qu'eth prètz...).
Mes ací non son pas dens un problèma economic.
Que tocan era sociologia e eth irracionau e tanben causida de vida. Era preséncia deth ors, qui n'ei pas voluda, cambia eras abituds de tribalh, eth equilibri precaires : per exemple entà protegir eras bestiàs que caleré aulhèrs. Aulhèrs que protejan eth bestiars deths predators, mes que permeten tanben ua melhora gestion deras estivas en generau (mens d'arrefús, melhor estat sanitària deths bestiàs...). Eth problèma qu'ei qu'eths petits eslevhaires n'an volèn pas. Pr'amor quan van véger eths sué tropeth ara montanha que son urós (e benlèu qu'ei eth sol moment...).
Que podem prométer primas, ajudas... n'an volèn pas. N'ei pas un problèma economic.
Qu'ei tanben un pretexte entà mostrar eth sué maucontentament. Aqueste darrèr qu'ei amplificats per organizacion sindicala...

Joan deu Peiroton que prepause de hicar mes aulhèrs. De segur qu'ei era solucion.. Com ac disoi n'an volèn pas pr'amor que preferen ocupar-se tot sol deths sués bestiars. Quan discutí dab eths que son d'acòrd ab jo (après un moment de discussion). Un aulhèr qu'ei necessari entà eth tropet e tanben entà era montanha. Mes que'm disen sovent, si cau aulhèrs, jo que m'estanqui !

Era cohabitacion deth ors dab era activitat humana n'ei pas un problème technica. Que despen dera volontat deths que viven ara montanha.

a seguir

Eths textes classics

Qu'ei un libe interessant : "Anthologie de la Poésie occitane" de André Berry.
Qu'amasse quauques textes deths autors mei coneguts (per especialistes!) dera poesia occitane (qu'ei a diser dera litteratura) desempuihs eths debuts e dincas aras annadas 50.
Qu'm proposi de hicar quauques textes cada setmane entaths que son intéressats.
Si pas arres ei interressat que m'estancaréi.

GUILLAUME DE POITIERS (1071-1127)
VERS
En. Alvernhe', part Lemozi,
M'en aniey tolz sols a tapi :
'Trobei la moller d'en Guari
E d'en Bernart;
Saluderon mi simplamentz
Per sant Launart.
La una'm diz en son latin
" E Dieus vos salf, don pelerin ;
Mout mi semblatz de bel aizin,
Mon escient ;
Mas trop vezem anar pel mon
de folla gent. "

Al, auzires qu'ai respondut;
Anc no Ii diz ni bat ni but,
Ni fer ni fust no ai mentaugut,
Mas sol aitan :
" Babariol, Babariol, Babarian"
So diz n'Agnes a n'Ermessen :
" Trobat avem que anam queren.

a seguir

Er' agricultura bio va desaparéisher en 2009 ?

Eth quadèrn deras cargas der'agricultura biologica que serà modificat en genèr de 2009. Era modificacions que son deras bèras e que tornan hicar en causa eths fondaments dera bio :

• autorizacion d'ua pollucion de 0,9 % per OGM

• autorizacion de produits quimics dab derogacion

• possibilitat d'aver pèças de tèrra cultivadas en bio e d'autes en convencionau enta eras madeishas vareitadas

Enta tots los que pensan que la bio ei shens que un dentelh comerciau a préner, mes qu'ei ua faiçon respectuosa de cultivar era tèrra, qu'ei era mort dera bio oficiau. Era volontat afichada de nostes mestrejants qu'ei de desvolopar era bio. Ara fin que vòlen un quadèrn de cargas madeish dera agricultura arrasoada (aquera que's limita a non pas gaspilhar eths produits quimics).

Que podem her ?

Entath quadèrn de cargas, pas gran causa malurosament pr'amor qu'ei tròp tard.

Puish que podem hèr pressions dens nostas botigas de produits bio e especiaument eras Biocoop. Entà jo aqueras que poden sauvar era bio o ath contrari acabar-la : qu'ei eth hialat eth mes important e hèra de productors que dependen deras biocoop entà eras lors comercializacion (enta tot o partit).

Si eths biocoop acceptèn eth navèth reglament dera bio hèra de productors non poderàn pas boicotar aqueste. Mes aquera decision deth hialat Biocoop qu'ei suicidarí pr'amor quan eth consomators e van compréner çò qu'ei era navèra bio que van estancar crompar produits bio !

Ath contrari eras biocoop que deven arrefusar eth navèth quadèrn de cargas. Atau eth paisans que poderén boicotar aqueste. Que poderén s'amassar dab Nature et Progrès (que'n soi jo) o crear un navèth certificat bio (per exemple que poderé apèra-se agro-ecologia). Era màger part deths paisans bio non volèn acceptar aquestas cambiaments, mes eths dirigents deras associacion dera bio que semblen pres d'accèpta-us.

Que cau, plan segur, boicotar aquestes produits en 2009 e sustot dens eths grans centres comerciaus. Que podem anar crompar sus eths marcats o gracias aras "AMAP” (Associacion enta Mantiéner era Agricultura Paisana).

Que cau hèr passar aquesta informacion enta eth mes de monde.

Mes d'informacion : http://natureetprogres.org

era coariga

Era coariga deths arrius o coariga verdaula

Eth mie amic e professor de gascon que s'ei brembat eth nom deth ausèth qu'ei fotografiat. Qué s'apèra era coariga

Que i a 3 espeças de coarigas : era coariga grisa, era jaune (deth primtemps) e era coariga jaune e grisa (verdaula). Qu'ei aquera darrèra qu'ei vist e fotografiat. Aqueste ausèth qu'ei comun en era montanha pròche deths torrents. En era plana qu'ei hèra mens comuna.

Aqueste beròi ausèth jaune e gris que minja insèctes petits e autes vermis.

Sus aquera fòtò que podem veger 5 petits un dia avans que s'envolan.

Tot en consultar eth diccionari de Simin Palay qu'ei notat un nom interessant : eth garrapo qu'ei "le grimpereau ou la sitelle” en francés.

garrapar que vau díser pujar en eths arbres

Eth palhat caut

Qu'ei ua metòde qu'utilizi entà cauhar era mia sèrra ara fin deth ivèrn
Que cauha tanben eth petits semis e plants.
Ath mes de mars o ara fin de heurèr que sòrti eth hem dera bòrda. Que'u pòrta en era sèrra. Que cau bastir un hemèr de 1 mètre de costat e 1 m de haut ath minimum. Era longor que depens dera quantitat de hem qu'avem e dera pagèra dera sèrra.
Jo que hei un hemèr de 2 m de long entà ua sèrra de 60 m².
Que cau her com entà una pièla de compòst : que cau mesclar ath hem palha se'n' i a besonh, entà tornar equilibrar eth carbon e eth azòta. Jo que hiqui calcari e aiga a cada espessor.
Quauques dias après, eth palhat que comence de cauhar. Era longor de cauhatge qu'ei cambiadissa.
Que depens deth climat, dera faiçon de bastir eth palhat...
Que cau sajar qu'era calor e dure eth mes long.
Aquera metòde permet de cauhar era sèrra quan tòrre dehòra : non tòrra pas dehens. Mes entà cauhar eths plants que cau hicar sus aqueths un teishut (P17). Davath eth teishut era temperatura non devara pas a mens de 15 °C.
Que cau susvelha era temperatura entà que non cauha pas tròp. A cops que va brutlar eths plants petits. Que podem hicar tròçs de petita husta entà suslhevar eths plants.
Que dèishi sus eth palhat caut quauques plants de cogorda quan ei acabat de plantar tots eths autes.
Ara fin deth abòr que podem esparricar eth compòst dens era sèrra e tanben ath casau. Si eth compòst ei plan hèit n'i a pas besonh d'u mesclar, mes que cau sovent arrosar dab aiga (e tanben aths còps de lishèc d'ortigas) entà que non s'asseca pas.

Ua bona suspresa

Tot en anar cuélher eths mainats ath escòla qu'ei entenut auserons cridar. Que'm hei en davant : qu'ei vist era mair e eths auserons

Non sabi pas com s'apera aqueth auseth en gascon. En frances qu'ei "bergeronette des ruisseaux"

Autes solucions entà aver BRF :

Que podem aver BRF dab esbrancardaires (elagaires), enterpresas d'espaci verd o servicis tecnicas de comunas.

Ligams interessants

jardinsdebrf.com

allo-olivier.com siti deths esbrancadaires

En conclusion

Entà jo eth BRF qu'ei ua bona solucion quan mantuas condicions e son amassadas :

• un brojader esficaç

• pièlas d'arrams pròchas d'era proprietat.

• capacitat de tribalh importanta (o tribalh collectiu...)

Perspectivas

Dab era aumentacion deth còst deths carburants, eth BRF qu'arrisca de vier mens interessant entà era màjer part deth monde. Que i avossi pas que sonque eths qu'an problèmas de sequèra sevèra (o de fertilizacion) que podossen estar interessats. Entà jo dab bestiàs (saumeta per exemple) que podem cultivar shens aver besonh deth BRF. Mes quan ei possible e de bon har non cau pas excludir utilizar eth BRF.

Problèmas

Generalitats :

Fabricar BRF qu'ei un tribalh long e esparricar lo tanben.

Que cau un brojader esficaç senon eth tribalh qu'ei encuëra mei long. Que costa hèra carburant.

Que cau quantitat d'arrams pròches deth lòc on volem esparricar eth BRF senon qu'esperdiciam eth carburant e eth temps de tribalh.

Un brojader esficaç que còsta hèra de moneda.

Punts particulars :

• Eth BRF que favoriza eras lauquetas e eths limacs.

• Que cau susvelhar eth casau quauques mes après aver hicat BRF pr'amor que i a un risc de carencias en azòt. Entà mineralizar eth BRF, que cau aths micro organismes hèra d'azòt. Que podem hicar lishèc d'ortigas dus o tres còp entà arreglar eth problèma.

• Tanben quauques mès après, era germinacion deras granhas que pòt estar dificila.

• En era miè sèrra, eras condicions qu'èran tròp assecas. Era mineralizacion deth BRF qu'estó hèra longa

• Eth pailhadge que favoriza eths arrats que minjan tots eras arraditz.

Utilitat e interès deth BRF

Era estructuracion deth sòu qu'ei importanta e que va perdurar 3 o 4 annadas. Eth tribalh deths camparòus (hialat blanc) qu'ei essenciau. Si eth protocòlle ei seguit, que podem observar amelhoranças deras bèras deth sòu :

- Era retencion d'aiga qu'ei extraordinari. Eths arrosatges que son amendrits 3 o 4 còp . Per exemple, en 2007 en eth miè casau, qu'arrosèi un còp en julhet e un aute en aost (qu'a plojut sonque 12 mm en julhet e 15 en aost).

- Ua aumentacion de produccion qu'ei tanben notada (sustot à partir dera segonda annada). Eth BRF que pòrta ua fertilizacion pendent 3 o 4 ans.

- Era preséncia deths camparòus protejan contre eras malaudias.

ETH "BRF”, eths arrams fraccionats

Conegut en francés com BRF, qu'ei ua metòde culturala venguda deth Canada.

Era finalitat qu'ei de tornar crear un sòu de bòsc en tot amiar arrams fraccionats.

Que cau copats arrams de lenha verd e pas tròp gròs (dinc a 7 cm de diamètre).

Qu'ei melhor d'aver ua bona vareitada d'esséncia.

Que podem copar eras brancas quauques mes avant de fraccionar las dab un brojader.

Per contre que cau hicat eth "BRF” sus eth sòu viste après eth brojadadje, pr'amor senon que va hicar-se a fermentar. Si n'ei pas possible que cau conservar eth "BRF” en molons pas tròp haut. Que va començar a fermentar puish que va s'estancar pro vista.

Qu'ei interessant entà hicar eth arrams fraccionats ath abòr, pr'amor entà jo qu'ei era mei bona sason : que cau mescla eth "BRF” en eth sòu , (non pas tròp pregon) quauques mes après (ath primtemps n'avem pas tostemps eth temps de her aquò).

Utilitat e interest des BRF : a seguir...

Perqué un blog ?

Que cau hè víver era nosta lenga.

Que'm cau practicar la pr'amor que n'ei besonh entà progressar. Qu'ei començat d'apréner la desempuish 3 ans, mes qu'ei chic d'ocasion de la parlar. Urosament per nosta eths vielhs parlan tots eth "patoes” com ac disen. Mes que soi un estranhèr, arribat en eth vath que i a pauc de temps e sonque quauques uns volèn parlar dab jo (en gascon). Hens hèra de país non i a pas arrés entà parlar, donc qu'ei hèra d'escadença. Mes era conversacion qu'ei limitada sovent ath temps que hè, era santat... Qu'ei tanben limitada per jo pr'amor que soi limitat... (que'm manca vocabulari e sustot conjugason.

Donc dab un blog que voi asajar de practicar mes sovent eth gascon. Aquò non vau pas eth orau, mes qu'ei melhor que pas arren.

Que m'excusi donc d'eras fautas que van acompanhar aquestas paginas. E puish si quauques e volèn her correccion, qu'ei dab plaser.

Mes un blog entà parlar de qué ?

Que voi parlar de çò que m'interèssa : era agricultura (que soi un paisan bio), eras questions d'ecologia, e tanben tot çò que toca a nosta lenga...

Era actualitat que poderí m'interèssa tanben.

Eths fòrums en òc que coneishi e parlan dera lenga, dera lingüistica e pauc d'aute causa. Eth mes sovent qu'escriven en francés. Eths subjèctes diferents non los interèssan pas tròp. Daubuns qu'an paur qu'eth fòrum sia eth "cafè deth comèrci”. A jo que m'agradèri ath contrari que ath cafè e parlam gascon...

Qu'espèri donc auhir un aute lòc entà escambiar sur mantuas subjèctes mes tostem en gascon o en autes parlar occitan (n'entrèri pas adara dens eth debat deths estatuts deths diferents parlar occitans...)

Que vam vejer çò qu'ei possible de her.

eth gat-esquiro

Eth Gat-esquiròu qu'ei un animau petit qui demora en eths bòscs. Qu'ei un mustelides, dera familha dera hagina e dera paquesa.

Ua vielha dauna de nosta que m'a balhat aqueste chafre quan estó tot en copar brancas ath cap d'un gran casso (eths ivèrns que hei eth "elagaire”). Aqueste chafre que'm he gòi pr'amor ei un nom pro mau conegut de gascon e puish qu'ei ua suberbèra bèstia de nostas seuvas.

Que l'ei observat un cop, bèths temps a, en tot acaçar un esquiròu en un gran avet. Qu'avem tot juste eth temps de los véder passar pr'amor dera velocitat ! Per contre que hè un bèth orbarí dab eras urpas quan puja sus eth troncs.

un esquiro

Qu'ei tostemps bon entath "ego” quan recebem un chafre atau...