Eth ors : assajada sus eras rasons dera colèra

Era annada passada, a nosta, quan encontram quauqu'arrès avant de's díser quin te va ?, tostemps era madeisha frasa dab un aire chepicós : As vist eth ors ?
Si ne l'avèvam pas vist, tostem era paur : lhèu que va tornar...
Que cau díser, que per nosta, eth darrèrs qu'estó tuat bèth temps a (1923), alavetz arrés non coneish aquera bèstia mitica. Non coneishen pas aquera bèstia e sustot que n'an paur. Aras velhadas que’s contava istorias esglasiantas : aulhèr atacat tot era nueit per un ors, caçadors perseguits, mainats gahats e tanben hemnas forçadas…
Que i a tanben un sentiment dab era paur : eth ors qu'esmiragla per era sua fòrça, era sua intelligéncia...
Qu'ei un mesclat de repulsion e atraccion hèra complicat.

Mes tot aquerò n'explica pas era colèra grana qu'avem observat eths ans passats. Aquera malícia que's tròba essenciaument en eth monda paisan. En montanha sustot aqueste monde qu'ei desvariat, desemparat. Era majoritat deths paisans (eslhevaires) que son doble actius. Qu'an un aute tribalh, sovent dens era administracion pr'amor qu'era espleitacion ei tròp petita enta vivèr. E n'ei pas ua causida personau. Si podevan que serèn unicament aulhèrs.
Aquera insatisfaccion, eth tribalh dur e important (nada vacanças...) e per còps manca de moneda (e tanben que i a nombrós vielhs celibataris) explique eths sentiments deth monda dera montanha. Tanben eth sentiment qu'eth país cambia qu'ei important.
Eth gasts deths ors que son flacs (100 a 150 aulhas minjadas per ans). Que i a detzenas de milers de bestiàs tuadas par cans, perigle, malaudias..
Eth impacte economic deths ors qu'ei quasi insignificant (eras oelhas que son pagadas mes car qu'eth prètz...).
Mes ací non son pas dens un problèma economic.
Que tocan era sociologia e eth irracionau e tanben causida de vida. Era preséncia deth ors, qui n'ei pas voluda, cambia eras abituds de tribalh, eth equilibri precaires : per exemple entà protegir eras bestiàs que caleré aulhèrs. Aulhèrs que protejan eth bestiars deths predators, mes que permeten tanben ua melhora gestion deras estivas en generau (mens d'arrefús, melhor estat sanitària deths bestiàs...). Eth problèma qu'ei qu'eths petits eslevhaires n'an volèn pas. Pr'amor quan van véger eths sué tropeth ara montanha que son urós (e benlèu qu'ei eth sol moment...).
Que podem prométer primas, ajudas... n'an volèn pas. N'ei pas un problèma economic.
Qu'ei tanben un pretexte entà mostrar eth sué maucontentament. Aqueste darrèr qu'ei amplificats per organizacion sindicala...

Joan deu Peiroton que prepause de hicar mes aulhèrs. De segur qu'ei era solucion.. Com ac disoi n'an volèn pas pr'amor que preferen ocupar-se tot sol deths sués bestiars. Quan discutí dab eths que son d'acòrd ab jo (après un moment de discussion). Un aulhèr qu'ei necessari entà eth tropet e tanben entà era montanha. Mes que'm disen sovent, si cau aulhèrs, jo que m'estanqui !

Era cohabitacion deth ors dab era activitat humana n'ei pas un problème technica. Que despen dera volontat deths que viven ara montanha.

a seguir