Quan discutam sus eth problema deth ors, sovent que'ns mancan argument entà contrar eths deths opposants. Aquestes qu'an hèra arguments sovent faus. Que'vs propausi quauq'uns que son esficacs.
- Perqué protegir eth ors ? Eth ors a que serveish ?
Eth ors qu'ei un simbòl deras Pireneas ath niveu naturau e tanben culturau.
Eth ors qu'appartie ath patrimoni historica e culturau.
Qu'ei un indicator dera santat des meilòc naturau deras Pirineas. Qu'a era sua plaça en eth ecosystema dera montanha com tots eths autres animaus.
- Que minga eth ors ?
* 50 % vegetaus, ierbas, 30 % fruts petits, 8 % insectes, 12 % animaus
Eths ors slovenas tanben 75 a 80 % vegetaus.
- Eth ors un danger tà eth omi ?
Eth ors, maugrat era sua talha, qu'ei rarament dangeros entath omi :
* hèra discrèt e nocturna, eth contact dab omis que son raras
* placida e pauruc qu'ataca sonque en occasions raras
desempush eth debut deth segle 20 que contan mens de 10 atacas conegudas dens eras Pyreneas e shens nhafra.
Eth contacte fisica qu'ei hèra rara, tanben dab fumèlas en tot protegir eths lors petits
Que cau brembar-se qu'eths cèrvis, sanglars, vipèras, vèspas, abelhas...e sustot cans provòcan numerós nhafrats e morts.
- Eth ors, un dangèr entath pastoralisme ?
Eths damnatges deths ors representa 0.03 % deths tropeths. Aquestes domaus que's hornen aths problemas deth pastoralisma actuau (malaudias, accidents, eras pertas devuts aths cans,epidemias...), cajuda deths arrevengut, necessitat dera pluri-activitat,...
Eth ors n'ei pas, de segur, eth problema principau.
- Ua cohabitacion deth pastoralisme dab eth ors ?
Era cohabitacion qu'ei possible. Que coneishem exemples de cohabitacion en Italia (Abruzzes, en Spanha (Monts cantabricòs), en Jugoslavia, en Romania, en Slovaquia, en Slovania,....
En aqueths dus darrers pais que i a sus ua superficia tan grana coma eras Pirineas mes de 1000 ors e tanben eslhevaires.
Que cohabitan tanben dab eths lops...
- Eth ors que pod ajudar eth pastoralisma ?
E òc !
Eras mesuras que accompanhan eth programma ors que permeten de melhorar eth tribalh deths eslevaires : ajudas entà emplegar aulhèrs, construccion o reparacion deras cabanas, heliportatges, cans de proteccion, valòrisacion commerciala e toristica...
Qu'ei de dòu, qu'eths eslevaires arrefusan tots o partit d'aqueras mesuras. Que's senten "collaborators"...
- Eth ors còsta car ?
Eth programme ors que còsta de cap a 1 million d'euros.
66 % qu'ei utilisat entàth pastoralisma (veger dessus. Que n'i a pas sonque 7 personnas que tribalhan sus eth dossièr (shens comptar eths aulhèrs).
Un an de proteccion deth ors (0.02 € per françes) qu'ei eth còst d'amenagement d'un Punt redon o 8 km d'autorouta !
Que cau brembar-se qu'ei budget dera PAC enta era França qu'ei de 27 milliards d'euros per an !!!
Eth ors que còste 0.04 € per actiu françes.
- Eths deras Pireneas non volen pas deth ors ?
Dab eth sondatge realisat en 2003 per l'IFOP entà eth ADET, Pais deth Ors e eth WWF, 86 % deths montanhòls pirenencs que consideran qu'et ors hé partida deth patrimoni.
58 % que son favorables ta eth renforcament de populacion.
- Tots eths aulhèrs que son opposats ath ors ?
Que i a ua majoritat q'aulhèrs e eslevaires opposats e sovent de faiçon hèra hòrta aths ors.
Mes que coneishem quauqu'uns qu'acceptan era sua presencia e eths sues damatges.
D'autes que son conscients qu'eth ors n'ei pas eth principau problema deth pastoralisma e que comprenen qu'eras ajudas que son ua chança.
Malhurosament que prefieran sovent cara-se enta non pas arriscar tornas o venjanças deths vesins.
Ua associacion qu'exista tanpauc : era association enta era cohabitacion pastorale (ACP).
jeudi 27 novembre 2008
mercredi 26 novembre 2008
Castanhas 3
Entà transformar eras castanhas que cau eishuga-las. Qu'utilisi ua metoda utilisada de faiçon tradiconau dens eras Cevennas o en Còrsa : eras castanhas sont hicadas sus ua cleda. Un poèla de lenha deths berois que cauha nueit e dia pendent 3 setmanas.
Apres que pòdi las pelar dab eth pisaire e eth ventaire. Eras castanhas peladas que serveihen a her eths mié products :
haria de castanha
confitura
castanhas ath naturau
còca aras castanhas e chocolat
Eth rolegui fabricacion maison
mardi 25 novembre 2008
eth tribalh dera castanha 2
Qu'ei quasi acabat de castanhar aquera annada. Uei dab era neu qu'ei drin de temps entà seguir era presentacion deth tribalh deras castanhas.
Qu'amassi eras castanhas dab hialats hicats en seteme.
Que cau eishartigar hèra plan entà non pas arrueinar eths hialats quan los tiran.
Qu'ei investit tanben dens un desperrocader (une ébogueuse). Aquèra maquina permet de desperrocar, (tirar eths peròcs deras castanhas). Que tria tanban eras huelhas e arrams petits.
Ua bona annada, un òmi sol que pòt amassar en ua jornada mes de 200 kg de castanhas dab eths hialats hicats ath sòu (mes d'aquo quan son hicats ligats a un metre deth sòu).
Aquèth an, que i a pòc de castanhas e sustot era huelha qu'a cajuda hèra doriva : quan recolti 125 kg que sòi content. Si coneishetz un paisan que non se planh pas....
Dab eth desperrocader, que podi calibrar eths fruts ara fin de jornada. Que cau sonque cambiar de clèda.
Qu'ei besonh de 3 calibras :
- eras beras entà vener sus eths marcats de pais o entà eth marcat de gros.
- eras mejanas entà her grilhar sus eras hèiras
- eras petitas entà eishugar tà era transformacion
Aquèra maquina qu'esto inventada per un paisan deras Cevennas. Tot eths sues vesins qu'an volevan ua, donc a commençat a la fabricar pendant eth ivern. Adara que produit ua trentena de desperrocader per an (Canepa Segade 30 Malons)
Qu'amassi eras castanhas dab hialats hicats en seteme.
Que cau eishartigar hèra plan entà non pas arrueinar eths hialats quan los tiran.
Qu'ei investit tanben dens un desperrocader (une ébogueuse). Aquèra maquina permet de desperrocar, (tirar eths peròcs deras castanhas). Que tria tanban eras huelhas e arrams petits.
Ua bona annada, un òmi sol que pòt amassar en ua jornada mes de 200 kg de castanhas dab eths hialats hicats ath sòu (mes d'aquo quan son hicats ligats a un metre deth sòu).
Aquèth an, que i a pòc de castanhas e sustot era huelha qu'a cajuda hèra doriva : quan recolti 125 kg que sòi content. Si coneishetz un paisan que non se planh pas....
Dab eth desperrocader, que podi calibrar eths fruts ara fin de jornada. Que cau sonque cambiar de clèda.
Qu'ei besonh de 3 calibras :
- eras beras entà vener sus eths marcats de pais o entà eth marcat de gros.
- eras mejanas entà her grilhar sus eras hèiras
- eras petitas entà eishugar tà era transformacion
Aquèra maquina qu'esto inventada per un paisan deras Cevennas. Tot eths sues vesins qu'an volevan ua, donc a commençat a la fabricar pendant eth ivern. Adara que produit ua trentena de desperrocader per an (Canepa Segade 30 Malons)
vendredi 3 octobre 2008
hesta dera castanha
HESTA DERA CASTAGNA
DIMANCHE 9 NOVEMBRE 2008
Lesponne 12 à 18 h
. Repas campagnard à midi (garbure à la châtaigne, fromage, dessert…) 11 €
. Repas enfant 5 €
. Exposition sur les plantes médicinales à Lesponne
(synthèse de l’étude enthnobotanique de Laetitia Balès, CBP, CPIE)
. Animations pour les enfants (coin jeux, coin lecture, balade à dos d’ânes…)
. châtaignes grillées, crêpes à la châtaigne
. Petit marché paysan et gourmand (possibilité de repas)
Animation musicale et danses : les danseurs des 2 ponts
Infos, inscription repas : Ronan 05.62.91.68.39 H d. R
Aquera hesta qu'ei tostemps un succes. Que l'ei hicada en plaça era purmera annada dab un amic e shens mejan. Desempush aqueth temps qu'ei preparada dab era ajuda de numeros gents deth vilatge (hèra de vielha sustot).
Si voletz parlar gascon, que'vs cau inscriver.
DIMANCHE 9 NOVEMBRE 2008
Lesponne 12 à 18 h
. Repas campagnard à midi (garbure à la châtaigne, fromage, dessert…) 11 €
. Repas enfant 5 €
. Exposition sur les plantes médicinales à Lesponne
(synthèse de l’étude enthnobotanique de Laetitia Balès, CBP, CPIE)
. Animations pour les enfants (coin jeux, coin lecture, balade à dos d’ânes…)
. châtaignes grillées, crêpes à la châtaigne
. Petit marché paysan et gourmand (possibilité de repas)
Animation musicale et danses : les danseurs des 2 ponts
Infos, inscription repas : Ronan 05.62.91.68.39 H d. R
Aquera hesta qu'ei tostemps un succes. Que l'ei hicada en plaça era purmera annada dab un amic e shens mejan. Desempush aqueth temps qu'ei preparada dab era ajuda de numeros gents deth vilatge (hèra de vielha sustot).
Si voletz parlar gascon, que'vs cau inscriver.
eth tribalh dera castanha
Com cada annada qu'ei començat eth tribalh dera castanha.
Que comenci per netejar eras castanheras entà hicar eths hialats.
jeudi 4 septembre 2008
Eth ors : assajada sus eras rasons dera colèra
Era annada passada, a nosta, quan encontram quauqu'arrès avant de's díser quin te va ?, tostemps era madeisha frasa dab un aire chepicós : As vist eth ors ?
Si ne l'avèvam pas vist, tostem era paur : lhèu que va tornar...
Que cau díser, que per nosta, eth darrèrs qu'estó tuat bèth temps a (1923), alavetz arrés non coneish aquera bèstia mitica. Non coneishen pas aquera bèstia e sustot que n'an paur. Aras velhadas que’s contava istorias esglasiantas : aulhèr atacat tot era nueit per un ors, caçadors perseguits, mainats gahats e tanben hemnas forçadas…
Que i a tanben un sentiment dab era paur : eth ors qu'esmiragla per era sua fòrça, era sua intelligéncia...
Qu'ei un mesclat de repulsion e atraccion hèra complicat.
Mes tot aquerò n'explica pas era colèra grana qu'avem observat eths ans passats. Aquera malícia que's tròba essenciaument en eth monda paisan. En montanha sustot aqueste monde qu'ei desvariat, desemparat. Era majoritat deths paisans (eslhevaires) que son doble actius. Qu'an un aute tribalh, sovent dens era administracion pr'amor qu'era espleitacion ei tròp petita enta vivèr. E n'ei pas ua causida personau. Si podevan que serèn unicament aulhèrs.
Aquera insatisfaccion, eth tribalh dur e important (nada vacanças...) e per còps manca de moneda (e tanben que i a nombrós vielhs celibataris) explique eths sentiments deth monda dera montanha. Tanben eth sentiment qu'eth país cambia qu'ei important.
Eth gasts deths ors que son flacs (100 a 150 aulhas minjadas per ans). Que i a detzenas de milers de bestiàs tuadas par cans, perigle, malaudias..
Eth impacte economic deths ors qu'ei quasi insignificant (eras oelhas que son pagadas mes car qu'eth prètz...).
Mes ací non son pas dens un problèma economic.
Que tocan era sociologia e eth irracionau e tanben causida de vida. Era preséncia deth ors, qui n'ei pas voluda, cambia eras abituds de tribalh, eth equilibri precaires : per exemple entà protegir eras bestiàs que caleré aulhèrs. Aulhèrs que protejan eth bestiars deths predators, mes que permeten tanben ua melhora gestion deras estivas en generau (mens d'arrefús, melhor estat sanitària deths bestiàs...). Eth problèma qu'ei qu'eths petits eslevhaires n'an volèn pas. Pr'amor quan van véger eths sué tropeth ara montanha que son urós (e benlèu qu'ei eth sol moment...).
Que podem prométer primas, ajudas... n'an volèn pas. N'ei pas un problèma economic.
Qu'ei tanben un pretexte entà mostrar eth sué maucontentament. Aqueste darrèr qu'ei amplificats per organizacion sindicala...
Joan deu Peiroton que prepause de hicar mes aulhèrs. De segur qu'ei era solucion.. Com ac disoi n'an volèn pas pr'amor que preferen ocupar-se tot sol deths sués bestiars. Quan discutí dab eths que son d'acòrd ab jo (après un moment de discussion). Un aulhèr qu'ei necessari entà eth tropet e tanben entà era montanha. Mes que'm disen sovent, si cau aulhèrs, jo que m'estanqui !
Era cohabitacion deth ors dab era activitat humana n'ei pas un problème technica. Que despen dera volontat deths que viven ara montanha.
a seguir
Si ne l'avèvam pas vist, tostem era paur : lhèu que va tornar...
Que cau díser, que per nosta, eth darrèrs qu'estó tuat bèth temps a (1923), alavetz arrés non coneish aquera bèstia mitica. Non coneishen pas aquera bèstia e sustot que n'an paur. Aras velhadas que’s contava istorias esglasiantas : aulhèr atacat tot era nueit per un ors, caçadors perseguits, mainats gahats e tanben hemnas forçadas…
Que i a tanben un sentiment dab era paur : eth ors qu'esmiragla per era sua fòrça, era sua intelligéncia...
Qu'ei un mesclat de repulsion e atraccion hèra complicat.
Mes tot aquerò n'explica pas era colèra grana qu'avem observat eths ans passats. Aquera malícia que's tròba essenciaument en eth monda paisan. En montanha sustot aqueste monde qu'ei desvariat, desemparat. Era majoritat deths paisans (eslhevaires) que son doble actius. Qu'an un aute tribalh, sovent dens era administracion pr'amor qu'era espleitacion ei tròp petita enta vivèr. E n'ei pas ua causida personau. Si podevan que serèn unicament aulhèrs.
Aquera insatisfaccion, eth tribalh dur e important (nada vacanças...) e per còps manca de moneda (e tanben que i a nombrós vielhs celibataris) explique eths sentiments deth monda dera montanha. Tanben eth sentiment qu'eth país cambia qu'ei important.
Eth gasts deths ors que son flacs (100 a 150 aulhas minjadas per ans). Que i a detzenas de milers de bestiàs tuadas par cans, perigle, malaudias..
Eth impacte economic deths ors qu'ei quasi insignificant (eras oelhas que son pagadas mes car qu'eth prètz...).
Mes ací non son pas dens un problèma economic.
Que tocan era sociologia e eth irracionau e tanben causida de vida. Era preséncia deth ors, qui n'ei pas voluda, cambia eras abituds de tribalh, eth equilibri precaires : per exemple entà protegir eras bestiàs que caleré aulhèrs. Aulhèrs que protejan eth bestiars deths predators, mes que permeten tanben ua melhora gestion deras estivas en generau (mens d'arrefús, melhor estat sanitària deths bestiàs...). Eth problèma qu'ei qu'eths petits eslevhaires n'an volèn pas. Pr'amor quan van véger eths sué tropeth ara montanha que son urós (e benlèu qu'ei eth sol moment...).
Que podem prométer primas, ajudas... n'an volèn pas. N'ei pas un problèma economic.
Qu'ei tanben un pretexte entà mostrar eth sué maucontentament. Aqueste darrèr qu'ei amplificats per organizacion sindicala...
Joan deu Peiroton que prepause de hicar mes aulhèrs. De segur qu'ei era solucion.. Com ac disoi n'an volèn pas pr'amor que preferen ocupar-se tot sol deths sués bestiars. Quan discutí dab eths que son d'acòrd ab jo (après un moment de discussion). Un aulhèr qu'ei necessari entà eth tropet e tanben entà era montanha. Mes que'm disen sovent, si cau aulhèrs, jo que m'estanqui !
Era cohabitacion deth ors dab era activitat humana n'ei pas un problème technica. Que despen dera volontat deths que viven ara montanha.
a seguir
Eths textes classics
Qu'ei un libe interessant : "Anthologie de la Poésie occitane" de André Berry.
Qu'amasse quauques textes deths autors mei coneguts (per especialistes!) dera poesia occitane (qu'ei a diser dera litteratura) desempuihs eths debuts e dincas aras annadas 50.
Qu'm proposi de hicar quauques textes cada setmane entaths que son intéressats.
Si pas arres ei interressat que m'estancaréi.
GUILLAUME DE POITIERS (1071-1127)
VERS
En. Alvernhe', part Lemozi,
M'en aniey tolz sols a tapi :
'Trobei la moller d'en Guari
E d'en Bernart;
Saluderon mi simplamentz
Per sant Launart.
La una'm diz en son latin
" E Dieus vos salf, don pelerin ;
Mout mi semblatz de bel aizin,
Mon escient ;
Mas trop vezem anar pel mon
de folla gent. "
Al, auzires qu'ai respondut;
Anc no Ii diz ni bat ni but,
Ni fer ni fust no ai mentaugut,
Mas sol aitan :
" Babariol, Babariol, Babarian"
So diz n'Agnes a n'Ermessen :
" Trobat avem que anam queren.
a seguir
Qu'amasse quauques textes deths autors mei coneguts (per especialistes!) dera poesia occitane (qu'ei a diser dera litteratura) desempuihs eths debuts e dincas aras annadas 50.
Qu'm proposi de hicar quauques textes cada setmane entaths que son intéressats.
Si pas arres ei interressat que m'estancaréi.
GUILLAUME DE POITIERS (1071-1127)
VERS
En. Alvernhe', part Lemozi,
M'en aniey tolz sols a tapi :
'Trobei la moller d'en Guari
E d'en Bernart;
Saluderon mi simplamentz
Per sant Launart.
La una'm diz en son latin
" E Dieus vos salf, don pelerin ;
Mout mi semblatz de bel aizin,
Mon escient ;
Mas trop vezem anar pel mon
de folla gent. "
Al, auzires qu'ai respondut;
Anc no Ii diz ni bat ni but,
Ni fer ni fust no ai mentaugut,
Mas sol aitan :
" Babariol, Babariol, Babarian"
So diz n'Agnes a n'Ermessen :
" Trobat avem que anam queren.
a seguir
Inscription à :
Articles (Atom)